Κωνσταντίνος Ζέγγελης

Έλλην χημικός, υιός του δικηγόρου και βουλευτού Δημητρίου Ζέγγελη και αδελφός του οικονομολόγου Ηλία Ζέγγελη (1864-1912), γεννηθείς τω 1870. Εσπούδασε εν Αθήναις και ετελειοποίησε τας σπουδάς του εν Γερμανία, Γενεύη και Παρισίοις. Τω 1895 διωρίσθη υφηγητής και το επόμενον έτος καθηγητής της χημείας και της μεταλλουργίας εις το Πολυτεχνείον, από δε του 1906 καθηγητής της Ανοργάνου και Φυσικής Χημείας εις το Εθνικόν πανεπιστήμιον. Διετέλεσε πρύτανις αυτού κατά το 1924-1925, από δε της ιδρύσεως της Ακαδημίας ωνομάσθη ακαδημαϊκός, εκλεγείς πρόεδρος αυτής τω 1927. Άμα τη συστάσει της Γερουσίας, τω 1929, εξελέγη γερουσιαστής ως αντιπρόσωπος εν αυτή του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας και αντιπρόεδρος της Γερουσίας.

Εδημοσίευσε μέγαν αριθμόν εργασιών και μελετών, ως και τα κάτωθι έργα: «Περί χημικής συγγενείας» (1896), «Μεταλλουργία» (1902), «Ανόργανος Χημεία» (Ε' έκδ. 1924), «Οργανική Χημεία», «Χημικαί αντιδράσεις εις εξόχως υψηλάς θερμοκρασίας», «Η εξάτμισις στερεών σωμάτων εν συνήθει θερμοκρασία και διαφυγή των ατμών αυτών δια της υάλου», «Η σύνθεσις της αμμωνίας εκ των συστατικών της εν συνήθει θερμοκρασία», «Η σύνθεσις υδατανθράκων εν συνήθει θερμοκρασία εξ αερίων συστατικών», «Η δράσις των αερίων εν λεπτώ διαμερισμώ», «Η παρασκευή του ραδίου εν κολλοειδεί καταστάσει και η χημική αυτού δράσις», «Το πρόβλημα της ύλης», «Ο κόσμος των ελαχίστων και η ιδέα του απείρου», «Η επιστήμη της φύσεως παρ' Ομήρω», «Περί του υγρού πυρός», «Περί της πατίνας των αρχαίων βρούνζων», κλπ. Αντεπροσώπευσε την Ελλάδα εις πλείστα διεθνή συνέδρια χημείας, εις τα οποία έκαμε διαφόρους ανακοινώσεις.

Μετά την ανακωχήν του α' παγκοσμίου πολέμου και την αποχώρησιν των Βουλγάρων εκ Μακεδονίας απεστάλη μετ' άλλων καθηγητών προς έρευναν των βουλγαρικών ωμοτήτων, αίτινες περιεγράφησαν εις πολυσέλιδον τόμον, μεταφρασθέντα και εις την γαλλικήν. Μετ' ολίγον απεστάλη εις Γαλλίαν προς διαφώτισιν της κοινής γνώμης και ιδία των γαλλικών πανεπιστημιακών κύκλων επί των βουλγαρικών ωμοτήτων. Εξελέγη μόνιμον μέλος της μετά τον α΄ παγκόσμιον πόλεμον συσταθείσης Διεθνούς Ενώσεως Χημείας, ης υπήρξε και μέλος του Συμβουλίου, μετασχών εις απάσας τας ετησίας διασκέψεις αυτής. Ετιμήθη δια πολλών ελληνικών και ξένων παρασήμων, μεταξύ των οποίων και του Γαλλικού της Λεγεώνος της Τιμής. Απέθανε το 1957.

Πηγή: Παύλου Δρανδάκη, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Έκδοσις Δευτέρα ενημερωμένη δια συμπληρωμάτων, Εκδοτικός Οργανισμός «Ο Φοίνιξ» Ε.Π.Ε., Εγκυκλοπαίδεια γνωστή ως «Πυρσός», τόμος ΙΒ, σελ. 4 (Συντάκτης λήμματος: Αν.Δ. = Αντώνιος Δεληγιάννης, Επιμελητής Εργ. Φυσικοχημείας και Εφαρμ. Ηλεκτροχημείας ΕΜΠ)
και Συμπλήρωμα, τόμος Β', σελ. 736 (Συντάκτης λήμματος: Ε.Σ. = Ελευθέριος Στάθης)

---

Βιογραφικά στοιχεία και επεισόδια από την ζωή του Ζέγγελη από τον Ι. Κανδήλη στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Οι Θεμελιωταί των Φυσικών Επιστημών στη Νεώτερη Ελλάδα και η εποχή τους, Αθήνα 1976.
Βιογραφικά στοιχεία για τους Κ. Ζέγγελη και Γ. Ματθαιόπουλο σε άρθρο (ομιλία) του Γ. Βάρβογλη [Χημικά Χρονικά 39, 100-106 (1974)]
Μελέτη του 2017 των Β. Σιγούντου και Π. Κιμουρτζή για την κατά το 1917 επίδραση του Εθνικού Διχασμού στην σταδιοδρομία του Ζέγγελη.

---

Βιογραφία και ανάλυσις των κυριοτέρων έργων

Εγεννήθη εν Αθήναις εν έτει 1870. Τας εγκυκλίους σπουδάς του επεράτωσε εν Αθήναις και ενεγράφη εις την Φυσικομαθηματικήν Σχολήν του Πανεπιστημίου εν έτει 1886· τω 1891 ανηγορεύθη διδάκτωρ των Φυσικών Επιστημών. Το θέμα της διδακτορικής αυτού διατριβής ήτο «Η Επιστήμη της Φύσεως παρ' Ομήρω» εκ σελίδων 122.

Το επόμενον έτος ανεχώρησε προς συμπλήρωσιν των σπουδών αυτού και ειδίκευσιν εν τη Χημεία εις Εσπερίαν. Εφοίτησε δε αλληλοδιαδόχως εις τα Πανεπιστήμια της Αϊδελβέργης, Λειψίας, Γενεύης και Παρισίων επί τετραετίαν.

Κατελθών εις την Ελλάδα εγένετο τω 1896 Υφηγητής της Χημείας, τω δε 1897 διωρίσθη καθηγητής της Μεταλλουργίας και της ανοργάνου Χημείας εν τω Μετσοβείω Πολυτεχνείω όπου εδίδαξεν επί οκταετίαν.

Τω 1904 επροτάθη παμψηφεί υπό της Σχολής των Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών, ως καθηγητής της Φυσικής Χημείας εν τω Εθνικώ Πανεπιστημίω. Μετά τον θάνατον του αειμνήστου Αν. Χρηστομάνου ανετέθη εις αυτόν η διδασκαλία της γενικής Χημείας. Βραδύτερον διαιρεθείσης της έδρας εις Ανόργανον και Οργανικήν, ανέλαβεν ως τακτικός καθηγητής της Ανοργάνου Χημείας και την διδασκαλίαν της Οργανικής, μέχρι του 1913.

Διετέλεσε βραδύτερον Πρύτανις του Πανεπιστημίου Αθηνών (1924). Εγένετο είτα Ακαδημαϊκός άμα τη ιδρύσει της Ακαδημίας (1924 - 1925) και το επόμενον έτος εξελέγη πρόεδρος αυτής.

Τω 1929 ιδρυθείσης της Γερουσίας των Ελλήνων εξελέγη Γερουσιαστής υπό των μελών της Ακαδημίας, των Πανεπιστημίων και των Ανωτάτων Σχολών ως αντιπρόσωπος αυτών. Κατά την δευτέραν δε αυτής σύνοδον εξελέγη και αντιπρόεδρος αυτής.

Κατά την ανακωχήν του Ευρωπαϊκού πολέμου και ευθύς μετά την αποχώρησιν των Βουλγάρων εκ Μακεδονίας απεστάλη μετά των καθηγητών κκ. Γ. Σωτηριάδου, Δ. Χόνδρου και Θρ. Πετιμεζά προς εξακρίβωσιν των υπό των Βουλγάρων διαπραχθεισών ωμοτήτων, τας οποίας μετά μακράν επί τόπου ανάκρισιν περιέγραψεν εις τόμον πολυσέλιδον. Μετ' ολίγον μετά του καθηγητού κ. Χόνδρου απεστάλη εις Γαλλίαν όπως περιγράψουν τας ωμότητας ταύτας και δια διαλέξεων και ενεργειών παρά τω τύπω και τοις φίλοις της Ελλάδος και ιδία τοις Πανεπιστημιακοίς κύκλοις καταβάλλουν πάσαν προσπάθειαν προς ανασύνδεσιν των προπολεμικών δεσμών φιλίας μεταξύ των δύο εθνών, οίτινες, τότε είχον εξαιρετικώς χαλαρωθή. Εκτυπώσαντες τον ρηθέντα τόμον γαλλιστί περιήλθον κατά σειράν μετά τους Παρισίους επί δίμηνον τα κυριώτερα των Γαλλικών Πανεπιστημίων, Βορδώ, Πουατιέ, Μομπελιέ, Αίξ, Μασσαλίας, Λυών, Γρενόβλης, Στρασβούργου, εις τα οποία πάντα έκαμαν αμφότεροι διαλέξεις και εξετέλεσαν την ανατεθείσαν αυτοίς εντολήν μετά πλήρους επιτυχίας.

Αντεπροσώπευσε το Πανεπιστήμιον και την Κυβέρνησιν εις πλείστα διεθνή Συνέδρια ως π.χ. το Γ^ον της Εφηρμοσμένης Χημείας εν Βιέννη (1897) το Δ^ον εν Παρισίοις (1900) το Ε^ον εν Βερολίνω (1903), κλπ.

Εκλεγείς μετά τον πόλεμον μόνιμον μέλος της τότε συστάσης Διεθνούς Ενώσεως της Χημείας και αποτελών έκτοτε και μέλος του συμβουλίου ταύτης, αντεπροσώπευσε ανελλιπώς σχεδόν και ιδίαις δαπάναις την Ελλάδα εις τας ετησίας διασκέψεις αυτής εν Παρισίοις, Ρώμη, Καίμπριτζ, Βρυξέλλαις, Βουκουρεστίω, Χάγη, Βαρκελώνη και Λιέγη ως και εις τα Χημικά συνέδρια Παρισίων και Στασβούργου ως και τα επί τη εκατονταετηρίδι του Berthelot (1927) εορτάς εν Παρισίοις.

Ως πρύτανις αντεπροσώπευσε το Πανεπιστήμιον και την Ελληνικήν Κυβέρνησιν εις τα εγκαίνια του Εβραϊκού εν Ιερουσαλήμ Πανεπιστημίου (1925) ως και το αυτό έτος κατά τας εορτάς της διακοσιετηρίδος της Ρωσσικής ακαδημίας εν Πετρουπόλει και Μόσχα.

Έχει τιμηθή δια του χρυσού σταυρού του Φοίνικος του Γεωργίου, του γαλλικού σταυρού των αξιωματικών της λεγεώνος της τιμής και του ταξιάρχου του τάγματος Μαυριτίου και Λαζάρου της Ιταλίας.

 

Τα κυριώτερα αυτού συγγράμματα, μονογραφίαι, ανακοινώσεις, κλπ, είνε κατά χρονολογικήν σειράν τα ακόλουθα.

1891. Η επιστήμη της Φύσεως παρ' Ομήρω. Σελ. 122. Μελέτη πρωτότυπος υποβληθείσα και εγκριθείσα ως επί διδακτορία διατριβή.

1896. Περί Χημικής συγγενείας. Σελ. 150. Μελέτη υποβληθείσα ως επί υφηγεσία διατριβή.(εξώφυλλο)

Δια της μελέτης ταύτης το πρώτον εκτίθενται ελληνιστί αι τότε μόλις εισαχθείσαι και σήμερον ισχύουσαι θεωρίαι επί του σπουδαιοτάτου τούτου θέματος, του της Χημικής συγγενείας. Επί πλέον εν τη μελέτη ταύτη εκτίθενται πρωτότυποι του συγγραφέως έρευναι επί του θέματος τούτου, αίτινες συγχρόνως ή βραδύτερον εδημοσιεύθησαν εις ξένα περιοδικά. Τούτων αι κυριώτεραι συνοψίζονται εν τοις ακολούθοις:

α') Ανάπτυξις της σχέσεως εις ήν ευρίσκονται τα φαινόμενα της χημικής συγγενείας προς ηλεκτρικά τινα φαινόμενα.

β') Ίδρυσις της πρώτης θεωρίας προς εξήγησιν της καταλυτικής επιδράσεως των οξέων και βάσεων.

γ') Έρευνα της εν γένει σχέσεως της χημικής συγγενείας προς την ύλην.

1896. Η Χημεία εν τω παρόντι. Λόγος εναρκτήριος επί υφηγεσία.

1902 Στοιχεία Μεταλλουργίας. Σελ. 314. Το εγχειρίδιον τούτο της Μεταλλουργίας είναι το πρώτον και μόνον ελληνιστί γεγραμμένον του μαθήματος τούτου, εκδοθέν προς χρήσιν των σπουδαστών του Πολυτεχνείου προς ούς εδίδασκε και το μάθημα της μεταλλουργίας του σιδήρου εκτός του μαθήματος της ανοργάνου Χημείας.

Εις το σύγγραμμα τούτο εκτός των άλλων εισάγονται το πρώτον εν Ελλάδι μεταλλουργικοί τεχνικοί όροι, οίτινες και μέχρι σήμερον παρέμειναν.

1905. Ανόργανος Χημεία. Το σύγγραμμα τούτο έχον σκοπόν την διδασκαλίαν της Ανορ. Χημείας ως γενικού μαθήματος εις τους φοιτητάς της Φυσικομαθηματικής Σχολής, της Ιατρικής και Φαρμακευτικής είναι προσηρμοσμένον προς τας γνώσεις και την ποικιλίαν των ακροατών δι' ούς προορίζεται.

Ως εκ τούτου διαφέρει εν πλείστοις και η διάταξις και ο τρόπος της αναπτύξεως των διαφόρων επιστημονικών θεμάτων των αναλόγων ξενογλώσσων εγχειριδίων. Μεθοδικώς διατεταγμένον και ενήμερον και των τελευταίων προόδων εις τε την θεωρίαν και την εφαρμογήν περιέχει πολλά πειράματα διδασκαλίας του ιδίου συγγραφέως, ως και ιδίας παρατηρήσεις επιστημονικάς.

Παρεμβάλλονται ωσαύτως εν τω συγγράμματι τούτω και αρκετά κεφάλαια της Φυσικοχημείας, Βιομηχανικής χημείας και της χημείας του ατόμου.

Η διαύγεια της διατυπώσεως εν αυτώ των διαφόρων επιστημονικών θεμάτων είναι το χαρακτηριστικόν του συγγράμματος τούτου.

Η εντός εικοσαετίας εμφάνισις πέντε εκδόσεων (έκδοσις 5^η 1924 εξ 26 τυπογρ. φύλλων) είναι μαρτύριον της εκτεταμένης αυτού διαδόσεως μεταξύ του φοιτητικού και επιστημονικού κόσμου. [Υπήρξαν ενστάσεις (ή εδώ) για λάθη στις πρώτες εκδόσεις.]

1908. Εγχειρίδιον Οργανικής Χημείας. Τόμος Ι σελ. 151. Το εγχειρίδιον τούτο εξεδόθη πρός χρήσιν των φοιτητών του Πανεπιστημίου προ της διαιρέσεως της έδρας της γενικής Χημείας εις Ανόργανον και Οργανικήν την οποία εδίδαξεν επίσης επί τετραετίαν.

 

Διατριβαί πρωτότυποι δημοσιευθείσαι εις ξένα περιοδικά και κρίσεις επ' αυτών.

1893. Über die elektromotorischen Kräfte unlöslicher und komplexer Salze. Η διατριβή αύτη εδημοσιεύθη εις το «Zeitschrift für Physik. Chemie» (XII 298. 1893) [Περίληψις J. Chem. Soc., Abstr. 66 4 (1894)] είναι δε αποτέλεσμα μακράς εργασίας του συγγραφέως εν τω Χημείω του Πανεπιστημίου της Λειψίας. Η εργασία αύτη μετά τέσσαρα έτη ανεδημοσιεύθη τιμητικώς εις πανηγυρικόν τεύχος εκδοθέν επί τη ευκαιρία της ιδρύσεως του νέου εργαστηρίου της Φυσικής Χημείας εν Λειψία. Εις το πανηγυρικόν τούτο τεύχος περιελήφθησαν κατ' εκλογήν αι άρισται και ευδωκιμόταται των εργασιών αίτινες εξετελέσθησαν από του 1887, μέχρι 1896 εις το παλαιότερον εργαστήριον της Φυσικής Χημείας του Πανεπιστημίου της Λειψίας υπό των μαθητών του περιωνύμου Ostwald, περί τας πεντήκοντα τον αριθμόν.

1894. Über Tetrahydronaphtalsäure. Εις την εργασίαν ταύτην εκτίθεται η υπό του συγγραφέως επιτευχθείσα σύνθεσις νέου οργανικού οξέος, του τετραϋδροναφθαλικού και διαφόρων τούτου παραγώγων. Η εργασία αύτη εδημοσιεύθη γερμανιστί και γαλλιστί (βλ. Berichte XXVII 15, 490 [PDF] και Extrait des Archives des Sciences physiques et naturelles Ιούλιος 1894).

1898. Die Braunkohlen Griechenlands. Η μελέτη αύτη αποτελεί ανακοίνωσιν προς το μεταλλουργικόν τμήμα του ΙΙΙ Διεθνούς Συνεδρίου της Εφηρμοσμένης Χημείας εν Βιέννη, εις το οποίον ο συγγραφεύς παρευρίσκετο ως αντιπρόσωπος του Πανεπιστημίου και της Κυβερνήσεως και του οποίου διετέλεσε αντιπρόεδρος. Εν τη μελέτη ταύτη εξετάζονται οι εν Ελλάδι ευρισκόμενοι λιγνίται, εκτίθενται αι μέθοδοι αναλύσεως αυτών και ο προσδιορισμός της θερμαντικής δυνάμεως αυτών δια του θερμοδομέτρου (Calorimètre) ούτινος την χρήσιν πρώτος εφήρμοσεν εν Ελλάδι (βλ. Berichte des III. Int. Congr. ang. Chemie III, 104).

1900. Sur les changements du potentiel électrique pendant les réactions chimiques. (Comptes rendus du IV Congrès intern. de chimie appl. Tome III. 178).Η μελέτη αύτη ανεκοινώθη εις το 4^ον Διεθνές συνέδριον της εφηρμοσμένης Χημείας εν Παρισίοις. Δια της μελέτης ταύτης εξηγήθη δια πολλών πειραμάτων η πτώσις του ηλεκτροδυναμικού εις τα στοιχεία, οσάκις συμβαίνουν διάφοροι χημικαί αντιδράσεις, επί τη βάσει της νεωτέρας ηλεκτρολυτικής θεωρίας του Arrhenius.

1901. Zur Theorie der chemischen Katalyse. Δια της εργασίας ταύτης ερευνάται το φαινόμενον της καταλυτικής ενεργείας των οξέων και των βάσεων, φαινόμενον, όπερ σήμερον ηυρύνθη και κατέστη σπουδαιότατον, αλλά τότε μόλις ήρχιζεν επιστημονικώς ερευνώμενον.

Η το πρώτον τότε δοθείσα θεωρητική εξήγησις εν τη περιστάσει ταύτη έλαβε βραδύτερον μείζον έτι κύρος δια των σχετικών εργασιών του καθηγητού Euler.

Εδημοσιεύθη εις το Berichte der deut. chem. Gesellschaft. 34, 2, 198 [PDF] (Περίληψις: Z. Phys. Chem. 41 232 (1902)).

1901. Neue Braunkohlen in Griechenland. Έρευνα επί τινων νέων ανακαλυφθέντων λιγνιτών εν Ελλάδι. Εδημοσιεύθη εν τω Tschermark's Min. und Petr. Mitt. Band XX. 355

1901. Zur volumetrischen Bestimmung des Eisens und des Zinns mittels Zinnchlorür. Εις την διατριβήν ταύτην ο συγγραφεύς εκθέτει 1^ον ιδίαν αυτού τροποποίησιν της μεθόδου του ογκομετρικού προσδιορισμού του σιδήρου, δι' ής η μέθοδος αύτη καθίσταται ταχυτέρα, ασφαλεστέρα και ακριβεστέρα και 2^ον Νέαν μέθοδον ογκομετρικού προσδιορισμού κασσιτέρου.

Εδημοσιεύθη εις το Berichte der deut. Chem. Gesells. 34, 2046 [PDF] (Περίληψις: Z. Phys. Chem. 41 242 (1902), Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 80 533 (1901), Περίληψις: Fresenius' Journal of Analytical Chemistry 44, (1905)) .

1901. Über einen Retinit in Thessalien.Εν τη μελέτη ταύτη εκτίθεται ανάλυσις και αι ιδιότητες του δια πρώτην φοράν εν Ελλάδι και δη εν Θεσσαλία ανακαλυφθέντος ορυκτού τούτου.

Εδημοσιεύθη εν τω Tschermark's Min. und Petr. Mitteil. XX. 356. (Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 82 28 (1902))

1902. Über den Magnesit in Griechenland. Εν τη μελέτη ταύτη περιγράφονται τα εν Ελλάδι απαντώντα γνωστά είδη μαγνησίτου μετά της αναλύσεως αυτών.

Εδημοσιεύθη εις τον Berg- und Hüttenmän. Zeitung 36 [Berg-Huettenm. Zeit. 61 453-454 (1902)]. (Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 84 28 (1903))

1903. Les minérais et minéraux utiles de la Grèce. Εν τη μελέτη ταύτη περιγράφονται λεπτομερώς τα μεταλλεύματα και τα κυριώτερα χρήσιμα ορυκτά της Ελλάδος, αναγράφονται χημικαί αναλύσεις, γεωλογικαί και βιομηχανικαί σημειώσεις και παρατίθενται μεταλλευτικός χάρτης της Ελλάδος επί τούτου συνταχθείς. Η μελέτη αύτη υπεβλήθη και ανεγνώσθη εις το 5^ον Συνέδριον της Εφηρμοσμένης Χημείας εν Βερολίνω και εδημοσιεύθη εις τα πρακτικά αυτού. (Ber. des V. intern. Congr. f. ang. Chem. Sektion III a. 1903).

1903. Chemische Reaktionen bei extrem hohen Temperaturen.Δια της πειραματικής ταύτης εργασίας επέτυχε την υψίστην μέχρι τότε δια χημικής οδού ληφθείσαν θερμοκρασίαν δια καύσεως αργιλλίου εν πεπιεσμένω οξυγόνω, ίσην ή και ανωτέραν της δια ηλεκτρικού τόξου παραγομένης (4000°). Δια της θερμοκρασίας ταύτης επετεύχθησαν γνωσταί αντιδράσεις χωρούσαι μόνον εν τω ηλεκτρικώ τόξω (τήξις και εξάτμησις ασβέστου κλπ.) ως και έτεραι νέαι (π.χ. παραγωγή όζοντος κλπ.)

Την εργασίαν ταύτην ανεκοίνωσεν ο συγγραφεύς εις το 5^ον Διεθνές συνέδριον της Εφηρμ. Χημείας εν Βερολίνω.

Την επομένην της ανακοινώσεως εδημοσιεύθη εκτενής τηλεγραφική περίληψις αυτής εις τα κυριώτερα ημερήσια φύλλα της Γερμανίας (Kölnische Zeitung 7 Ιουνίου 1903 κ. ά.), εκτενέστατα δε ανέπτυξαν τα κατ' αυτήν εξάραντα την σπουδαιότητά της τα ειδικά περιοδικά ως η Elektroch. Zeitschrift X 5, 109. (1903), η Zeitschrift für Elektrochemie (1903) N^o 34 κλπ.

Εδημοσιεύθη εις το πανηγυρικόν τεύχος το εκδοθέν επί τη εικοσιπενταετηρίδι του Ostwald υπό 35 καθηγητών πρώην μαθητών και συνεργατών του. (Βλ. Jubelband f. W. Ostwald 46 Band der Zeit. f. phys. Chemie 1903, 46 287, Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 86 B232 (1904)). Ανεδημοσιεύθη εις τα εκδοθέντα το επόμενον έτος πρακτικά του 5^ου Συνεδρίου (Ber. des V. intern. Congr. Sekt. B. IV, 575).

Το γεγονός της δια της μεθόδου ταύτης επιτεύξεως της υψίστης μέχρι της εποχής εκείνης θερμοκρασίας, ανεγνωρίσθη εν τη Χημική βιβλιογραφία. (Βλέπε Ανόργανον Χημείαν Abegg. 111, 1906, σελ. 68, 84, και 85, εν αίς περιγράφονται αι ληφθείσαι νέαι χημικαί αντιδράσεις, εξαγόμενα κλπ., Ανόργανον Χημείαν Swartz 1911 σελ. 477).

1904. Zum Nachweis und zur Bestimmung des Quecksilbers in ganz geringen Mengen. Εν τη εργασία ταύτη εκτίθεται νέος τρόπος ανιχνεύσεως του υδραργύρου όταν ευρίσκεται εις εξόχως μικράς ποσότητας απλούστερος των εν χρήσει και δεκάκις ευαισθητότερος, επίσης εκτίθεται μέθοδος του ποσοτικού δι' ηλεκτρολύσεως προσδιορισμού του αυτού μετάλλου.

Εδημοσιεύθη εν τω Zeitsch. f. anal. Chemie του Fresenius 43, 544. (Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 88 B65 (1905))

Η μέθοδος αύτη ήδη, προκειμένου περί εξόχως μικρών ποσών, συνιστάται ως η αρίστη πασών υπό των διαφόρων ειδικών συγγραμμάτων (πρβλ. Voigtländer, Gerichtliche Chemie σελ. 154 κλπ.).

1904. Über die Verdampfung fester Körper bei gew. Temperatur. Εν τη μελέτη ταύτη αποδεικνύεται ότι και τα μάλλον δυσεξαέρωτα στερεά σώματα εν πάση θερμοκρασία αναδίδουν ατμούς εις απείρως ελαχίστην ποσότητα. Αποδεικνύεται δε το γεγονός τούτο και θεωρητικώς δι' υπολογισμού κατά προσέγγισιν, δυνάμει φυσικοχημικών τύπων, ως και πειραματικώς δι' εκατόν και πλέον πειραμάτων δι' επιτεύξεως τρόπου εξόχως ευαισθήτου της χημικής εξελέχξεως της παρουσίας των ατμών τούτων.

Της μελέτης ταύτης εξεδόθη μετά εν έτος και δεύτερον μέρος, δι' ού συμπληρούται η προηγουμένη δια νέας σειράς εκατοντάδων πειραμάτων, ών τινα και ποσοτικά, επιβεβαιούντων τα προηγούμενα, εξηγούνται δε και τα ληφθέντα αποτελέσματα, δι' επί τούτω γενομένων νέων πειραμάτων.

Αμφότεραι αι μελέται αύται εδημοσιεύθησαν εις το Zeitschrift für phys. Chemie (50, 219. 1904 και 57, 90. 1906).[Περιλήψεις: J. Chem. Soc., Abstr. 90 B831 (1906), Αρχιμήδης 1906 (6) 47-48]

Γενικώς η εργασία αύτη εθεωρήθη ως μία των αρίστων τότε νέων εργασιών. Ούτω το εβδομαδιαίον φύλλον Naturwissenschaft. Wochenschr. ανασκοπούν τας κατά το έτος 1907 δημοσιευθείσας νέας χημικάς εργασίας, εξαίρει επτά μόνον εξ αυτών ως τας σπουδαιοτάτας, άς και διεξοδικώς αναλύει. Μεταξύ αυτών μία είναι και η μνημονευθείσα, εις ήν αφιεροί ολόκληρον σελίδα. (Ν^ο 37, σελ. 584. 1908). Αι λοιπαί έξ είναι η περί μεταστοιχειώσεως της ύλης του διασήμου Ramsay, έρευναι σχετικαί με το ράδιον της M^me Curie, εργασίαι του πολλού ακαδημαϊκού Landolt και των καθηγητών Engler, Schenck και Bredig.

Ετέρα ένδειξις της εκτιμήσεως προς την εργασίαν ταύτην είναι το γεγονός ότι η «Βασιλική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου» απηύθυνε τότε πρόσκλησιν προς τον συγγραφέα, όπως αποστείλη επιστολήν πραγματευομένην περί της εργασίας ταύτης, όπως κατατεθή εις την εν τη Βιβλιοθήκη ταύτη τηρουμένην υπό του καθηγητού Darmstaedter συλλογήν αυτογράφων, ήτις και απεστάλη.

1906. Sur le bronze préhistorique. Η διατριβή αύτη ανεκοινώθη εις το εν Αθήναις συγκροτηθέν αρχαιολογικόν Συνέδριον.

Δια ταύτης αποδεικνύεται προς τοις άλλοις, τρόπος καθορισμού των προϊστορικών εποχών εκ της περιεχομένης αναλογίας κασσιτέρου εις τα ορειχάλκινα ή χάλκινα αντικείμενα, ως και μέθοδος προχείρου αυτού προσδιορισμού.

Περί της εργασίας ταύτης η Revue des Etudes greques γράφει ότι υπήρξεν η μία των δύο σπουδαιοτέρων ανακοινώσεων του Συνεδρίου.

Εδημοσιεύθη εις τα πρακτικά του Συνεδρίου και εις το προς εορτασμόν της εικοσιπενταετηρίδος του διασήμου Ελληνιστού Nicole πανηγυρικόν τεύχος (Mélanges Nicole, Genève 1906, 603).

1906. Apparat für die Auflösung und Verdampfung. Ενταύθα περιγράφεται συσκευή λίαν απλή και πρακτική, χρήσιμος προς διάλυσιν ορυκτών, μετάλλων κλπ.

Η συσκευή αύτη χρησιμοποιείται εις πολλά χημεία ενταύθα και αλλαχού.

Εδημοσιεύθη εις το Zeitsch. für analyt. Chemie (XLV, 758. 1906) [Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 92 B128 (1907)] .

1907. Das periodische System und die methodische Einteilung der Elemente. Μελέτη επί του περιοδικού συστήματος των στοιχείων, επισκόπησις των διαφόρων προταθεισών τροποποιήσεων επ' αυτού και υποβολή νέων τοιούτων, όπως το σύστημα είναι σύμφωνον προς τας αναλυτικάς ιδιότητας των στοιχείων μεθοδικώτερον και άνευ αντιφάσεων.

Εδημοσιεύθη εν τη Chemiker-Zeitung (27, 1907) [Chem. Zeit., 25, 294-295 and 316-317 (1906), Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 90 B276 (1906)] .

1907. Materie, Energie und Äther. Δια της μελέτης ταύτης, αφορώσης το σπουδαίον τούτο χημικόν ζήτημα περί των αρχικών παραγόντων του σύμπαντος, ανασκοπούνται πάσαι αι νεώτεραι την εποχήν εκείνην σχετικαί γνώσεις και θεωρίαι, αι κατά πολύ μεταβληθείσαι δια της προσφάτου (τότε) ανακαλύψεως του Ραδίου και των ακτινενεργών σωμάτων και δίδεται ιδία εξήγησις υπό του συγγραφέως ως προς πολλάς παρατηρουμένας δυσαρμονίας, στηριζομένη επί μελετών και παρατηρήσεών του.

Η διατριβή αύτη αποτελεί το εναρκτήριόν του μάθημα ως καθηγητού εν τω Πανεπιστημίω μεταφρασθείσα ολόκληρος γερμανιστί και δημοσιευθείσα εις το περιοδικόν «Naturwissenschaftliche Rundschau» XXII τεύχος 6^ον 65 και 7^ον81.

1907. Das Metall der alten Prägestempel. Εκτίθεται ανάλυσις του μετάλλου αρχαίας σφραγίδος (πρώτον γενομένης) και συμπέρασμα εκ ταύτης περί των σχετικών μεταλλουργικών γνώσεων των αρχαίων. Εδημοσιεύθη εν τη Chemiker Zeitung Ν^ο 90 1907.

1909. Zur Frage der Erhaltung des Gewichtes. Η εργασία αύτη εδημοσιεύθη εις το Zeitsch. f. ph. Chemie 65, 341 [Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 96 B134 (1909)].

1909. Unzerstörbarkeit der Materie. Εν τη μελέτη ταύτη αναπτύσσονται ιστορικώς τα γενόμενα εκάστοτε υπό διαφόρων ερευνητών πειράματα προς απόδειξιν αυστηράν πειραματικήν του θεμελιώδους τούτου αξιώματος και παρέχεται ιδία νέα εξήγησις εις τας παρατηρηθείσας ανωμαλίας στηριζομένη επί μακράς σειράς νέων πειραμάτων.

Εδημοσιεύθη εν τω περιοδικώ Umschau N^o 22. Μάιος 1909.

1910. Zur Frage der Durchlässigkeit des Glases für Dämpfe. Δια της εργασίας ταύτης φέρονται νέα πειράματα βεβαιούντα το προηγουμένως υπό του ιδίου παρατηρηθέν γεγονός της διαφυγής των ατμών δια μέσου των πόρων της υάλου.

Εν τη διατριβή ταύτη αναιρούνται τελείως αι υπό του κ. Stock εκφρασθείσα ως προς το ζήτημα τούτου αμφιβολίαι.

Εδημοσιεύθη εις το Zeitsch. f. phys. Chemie LXXII, 425.

1911. Einige chemische Vorlesungsversuche. Εδημοσιεύθη γερμανιστί εν τω περιοδικώ Zeits. f. den phys. und chem. Unterricht 24 σελ. 134-142 [Zeitsch. phys. Chern. Unterr. 24 137-142 (1911) Περίληψις: J. Chem. Soc., Abstr. 102 ii246 (1894)] .

Εν αυτή εκτίθενται οκτώ σειραί νέων πρωτοτύπων πειραμάτων μετ' ιδίων συσκευών χρησίμων δια την διδασκαλίαν της Χημείας.

Αύται είναι:

1^ον Συσκευή ειδική προς απόδειξιν του νόμου του Faraday. (Η μόνη προς τούτο εν χρήσει).

2^ον Πειράματα προς απόδειξιν της θετικής και αρνητικής καταλύσεως στηριζόμενα επί της αντιδράσεως μεταξύ ωρισμένης πυκνότητος διαλυμάτων θειώδους και ιωδικού οξέος της οποίας το τέλος εμφανίζεται αποτόμως δι' αποβολής ιωδίου, δύναται να προσδιορισθή δια χρονομέτρου ακριβώς εκ των προτέρων. Η αντίδρασις επιταχύνεται ή επιβραδύνεται δια προσθήκης διαφόρων σωμάτων καταλυτών και αντικαταλυτών, και η επίδρασις αύτη καταδεικνύεται δια του χρονομέτρου με ακρίβειαν κατά την παράδοσιν.

3^ον Ανάφλεξις μίγματος ατμών θειούχου άνθρακος και μονοξειδίου του αζώτου εις ιδίαν συσκευήν.

4^ον Καύσις θειούχου άνθρακος εις οξυγόνον εις ιδίαν συσκευήν δια λαμπροτάτης κυανής φλογός.

5^ον Διάφορα πειράματα εις θερμοκρασίαν άνω των 3000° επιτυγχανομένης δια καύσεως ασβέστου και μαγνησίας, καύσις του αργιλλίου εις οξείδια του αξώτου, μονοξείδιον και διοξείδιον του άνθρακος, παραγωγήν όζοντος κλπ.

6^ον Πειράματα δι' υδρογόνου. Ευαίσθητος νέα αντίδρασις δι' υδρογονόνου και απόδειξις της εντονωτέρας ενεργείας του απερροφημένου υδρογόνου.

7^ον Αντίδρασις ευαίσθητος του υδραργύρου.

8^ον Συσκευή δι' ής αποδεικνύεται ότι ο βαθμός της ζέσεως του ύδατος ταπεινούται αυξανομένης της πιέσεως.

1916. Sur la composition du feu Grégeois. Ανεκοινώθη εις την Γαλλικήν Ακαδημίαν των επιστημών Com. Rend. T. 163 σελ. 125-127. (Βλέπε επί τούτου περαιτέρω άρθρον «Περί του υγρού ή Ελληνικού πυρός, και των πυροβόλων όπλων των Βυζαντινών»).

1916. Action chimique du peroxyde de Sodium sur l' hydrogène sulfuré (εν συνεργασία μετά του κ. Στ. Χορς). Η αντίδρασις αύτη είνε εξαιρετικώς ζωηρά. Το υδρογόνον καίεται και το θείον σχηματίζει ποικιλίαν ενώσεων εξαρτωμένην εκ της θερμοκρασίας, της ταχύτητος του ρεύματος της καύσεως εις ρεύμα αζώτου ή αέρος κλπ. Των διαφόρων προϊόντων εγένετο και ποσοτικός προσδιορισμός.

Ανεκοινώθη εις την Γαλλικήν Ακαδημίαν των Επιστημών (Com. Rend. Τόμ. 163, σελ. 440).

[Παρομοίως:

1916. Action chimique du peroxyde de sodium sur les oxydes de carbone (εν συνεργασία μετά του κ. Στ. Χορς).

Ανεκοινώθη εις την Γαλλικήν Ακαδημίαν των Επιστημών (Com. Rend. Τόμ. 163, σελ. 388).]

1920. Sur l' action des gaz extrêmement divisés. Επί του θέματος τούτου εγένοντο δύο ανακοινώσεις εις την Γαλλ. Ακαδημίαν των Επιστημών (Com. Rend. Τόμ. 162 σελ. 914 και τομ. 171 σελ. 167). Τα κυριώτερα εξαγόμενα επί του θέματος τούτου περιλαμβάνονται εις το κατωτέρω άρθρον «Τα αέρια και η κατάστασις εν τω γεννάσθαι». Εδημοσιεύθη εκτενέστερον εις την Revue Scientifique. 64. 5 (1926).

1920. Accélération de la decomposition du peroxide d' hydrogene par le Rhodium colloidal (εν συνεργασία μετά του κ. Β. Παπακωνσταντίνου). Εν τη εργασία ταύτη εκτίθενται μετρήσεις σχετικαί προς την καταλυτικήν επίδρασιν του κολλοειδούς Ροδίου επί της αποσυνθέσεως του υπεροξειδίου του υδρογόνου, εξ ών καταδεικνύεται η έντονος του κολλοειδούς του Ροδίου καταλυτική επίδρασις και ότι αύτη ακολουθεί τους τύπους των μονομοριακών αντιδράσεων.

Ανεκοινώθη εις την Γαλλ. Ακαδημίαν των Επιστημών (Comp. Rend. τομ. 170, σελ. 799).

1920. Sur le Rhodium colloidal (εν συνεργασία μετά του κ. Β. Παπακωνσταντίνου).

Δια της εργασίας ταύτης επετεύχθη το πρώτον η παρασκευή του μεταλλικού Ροδίου υπό κολλοειδή μορφήν, δια τροποποιήσεως της μεθόδου του Paal. Το τοιούτον Ρόδιον δεικνύει μεγίστην απορροφητικήν ενέργειαν εις υδρογόνον ίσην προς την του Παλλαδίου (2.500-2700 όγκους). Επίσης απορροφά εις μέγιστον ποσόν και μονοξείδιον του άνθρακος (346 όγκους). Το απερροφημένον υπό του κολλοειδούς Ροδίου υδρογόνον δρα εντονώτατα. Ούτω λ.χ. ενούται εν θερμοκρασία 90° αμέσως μετ' αζώτου παράγον αμμωνίαν κλπ. Ανεκοινώθη εις την Γαλλικήν Ακαδημίαν των Επιστημών (Com. Rend. T. 170 σελ. 1058).

1921. Une nouvelle reaction de l' ammoniaque.Περιγράφεται νέα αντίδρασις της αμμωνίας ευαισθητοτέρα πάσης άλλης γνωστής. Αύτη συνίσταται εις την εμφάνισιν αργυρού κατόπτρου επί της επιφανείας πυκνού διαλύματος νιτρικού αργύρου εις το οποίον προσετέθη ολίγη φορμόλη, τη παρουσία ατμών αμμωνίας μέχρι ποσότητος 1 εκατομμυριοστού του γραμμαρίου. Ανεκοινώθη εις την Γαλ. Ακαδημίαν των Επιστημών (Comp. Rend. T. 173 σελ. 153).

1921. Recherche de l' azote dans les composes organiques. Ενταύθα περιγράφεται νέα μέθοδος ανιχνεύσεως του οργανικού αζώτου συνισταμένη εις την θέρμανσιν της ουσίας μετά μίγματος νατρασβέστου και χαλκού εντός χωνευτηρίου καλυπτομένου δι' υάλου ωρολογίου εφ' ής μετεωρούνται σταγόνες τινές των εν τη προηγουμένη ανακοινώσει περιγραφέντος αντιδραστηρίου. Τη παρουσία αζώτου εν τη ενώσει σχηματίζεται μετά δύο ή τρία λεπτά στεφάνη αργυρόχρους. Η μέθοδος αύτη είναι ταχυτέρα και ευαισθητοτέρα των εν χρήσει. Ανεκοινώθη εις την Γαλ. Ακαδημίαν των Επιστημών (Comp. Rend. T. 173 σελ. 308).

1926. Περί του καθαρισμού του εκ βρούνζου αγάλματος του μείρακος του Μαραθώνος.

1926. Περί της πατίνας των εκ βρούνζου αρχαίων αντικειμένων.

1926. Περί της διαβρωτικής πατίνας (λέπρας) των αρχαίων βρούνζων.

Αι τρεις αύται ανακοινώσεις εγένοντο εις την Ακαδημίαν των Αθηνών κατά την πρώτην αυτής συνεδρίαν (Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών 1 47-52). Περίληψιν των ανακοινώσεων αποτελεί το άρθρον του τεύχους τούτου «Μελέτη επί των αρχαίων βρούνζων».

1927. Έρευναι επί των αερίων Ι.

1927. Έρευναι επί των αερίων ΙΙ.

Αμφότεραι αι ανακοινώσεις αύται εγένοντο εις την Ακαδημίαν Αθηνών (Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 2, 21-27 και 158-170 1927). Τα κατά ταύτας περιλαμβάνονται εν τω άρθρω του τεύχους τούτου «έρευναι επί των αερίων».

1928. Πυρήνες κρυσταλλώσεως. Εν τη μελέτη ταύτη αναπτύσσεται θεωρητικώς το φαινόμενον της αποθέσεως εκ ιζημάτων διαλυμάτων εφ' ών σημείων κυρίως υπήρχε προηγουμένως ίχνος της αυτής ουσίας, γίνεται δε εφαρμογή τού προς ανάγνωσιν παπύρων και χειρογράφων αρχαίων κακώς διατηρουμένης γραφής.

Ανεκοινώθη εις την Ακαδημίαν των Αθηνών (Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 3, 392-399).

1929. Περί του βρούνζου των παρά το Αρτεμίσιον αρχαίων ευρημάτων. Ανεκοινώθη εις την Ακαδημίαν των Αθηνών (Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 4, 242-245).

1929. Ευαίσθητος αντίδρασις αλδεϋδών. Περιγράφεται νέα αντίδρασις των αλδεϋδών. Η αντίδρασις αύτη είναι ανάλογος προς την ανωτέρω περιγραφείσαν αντίδρασιν της αμμωνίας εφαρμόζεται εις πάσας τα αλδεΰδας και τα αλδεϋδοπνεύματα, δια τινας ως π.χ. δια την φορμαλδεΰδην είναι ευαισθητοτάτη (1:1.000.000).

Ανεκοινώθη εις την Ακαδημίαν των Αθηνών (Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 4, 262-266).

1929. Etudes des bronzes antiques. Άρθρον περιλαμβάνον τας διαφόρους σχετικάς μελέτας του συγγραφέως επί των αρχαίων βρούνζων. Εδημοσιεύθη εις το γαλλικόν περιοδικόν Mouseion N^o 8, σ. 111-127, ως και εις το χημικόν περιοδικόν Chimie et Industrie (τόμος 23 Ν^ο 3).

1930. Τις ήτο η αρχαίων Κηροτακίς. Εκ της μελέτης διαφόρων χειρογράφων και ιδία των χειρογράφων του Αγίου Μαρκου των ερμηνευθέντων υπό του Berthelot και των παρακολουθούντων σχημάτων εξάγεται ότι το αρχαίον αυτό Αλχημιστικόν όργανον, αποτελεί μέρος συσκευών δια των οποίων ετελούντο διάφοροι εξαχνώσεις και χημικαί επιδράσεις εις υψηλήν θερμοκρασίαν. Επί της κηροτακίδος ετίθεντο ουσίαι εκ της τήξεως, βρασμού ή εξαχνώσεως των οποίων ετεκμαίρετο και εκανονίζετο η θερμοκρασία της συσκευής.Υπήρξεν ουτωσεί το πρώτον θερμόμετρον υψηλών θερμοκρασιών.Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 5, 127-133 (1930)

1930. Περί των πυροβόλων όπλων των Βυζαντινών. Μελέτη ανακοινωθείσα εις το εν Αθήναις τον Οκτώβριον 1930 συγκροτηθέν Διεθνές Βυζαντινολογικόν Συνέδριον. Δια ταύτης καταδεικνύεται ότι και η εφεύρεσις της πυρίτιδος και των πυροβόλων ήτο Βυζαντινή. Εδημοσιεύθη εις το ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος του 1930 σελ. 515-524.Βλέπε κατωτέρω άρθρον «Περί του υγρού ή Ελληνικού πυρός και των πυροβόλων όπλων των Βυζαντινών».

 

---

Πηγή: «Από την Ζωήν και την Φύσιν, τεύχος πανηγυρικόν επί τη συμπληρώσει 40ετίας από της αναγορεύσεως ως διδάκτορος και 25ετίας από της αναλήψεως της διδασκαλίας της χημείας ως τακτικού καθηγητού εν των πανεπιστημίω του καθηγητού κ. Κ. Δ. Ζέγγελη, εκδιδόμενον υπό των κατά καιρούς διατελεσάντων μαθητών αυτού», εν Αθήναις 1931, (218 σελ.), σελ. ζ' - ιθ'.

Το τεύχος αυτό έχει τα εξής περιεχόμενα:

	Σελ.
Επιτροπή εορτασμού	β'
Βιογραφία και ανάλυσις των κυριωτέρων έργων	η' - ιθ'
Τα αέρια και η κατάστασις εν τω γεννάσθαι	3
Ο κόσμος των ελαχίστων και η ιδεά του απείρου	12
Το πρόβλημα της ύλης άλλοτε και σήμερον	27
Η Χημεία παράγων κοινωνικής εξισώσεως και ειρήνης	59
Οι Άγγλοι και η αναγέννησις της Χημείας	70
Εις πόσας διαστάσεις ζώμεν	84
Περί του υγρού ή ελληνικού πυρός και των πυροβόλων όπλων των Βυζαντινών	93
Το πρόβλημα της Ζωής εις το Χημικόν εργαστήριον	113
Έρευναι επί της αερίου μορφής	136
Έρευναι επί των αρχαίων βρούνζων	144
Τί επιστεύαμεν και τί πιστεύομεν	157
Ο βίος και το έργον του Παστέρ	169
Marcelin Berthelot	187
Προσφωνήσεις κατά διαφόρους τελετάς ως πρυτάνεως του Πανεπιστημίου	201-204
Λόγοι και προσφωνήσεις κατά διαφόρους υποδοχάς και τελετάς ως προέδρου της Ακαδημίας	205-219
Πίναξ περιεχόμενων	220